Diyafram, Enstantane, Iso NEDİR?

Fotoğraf hobisine yeni başlamış ve doğru pozlanmış fotoğraflar çekmek istiyorsanız öncelikle dört önemli kavramı iyi bilmeniz şart. Bunlar:

-Diyafram
-Alan Derinliği
-Enstantane
-Iso / Asa
Şeklinde sıralanabilir.

İletişimin hızla geliştiği bu bilgisayar çağında bunların ne işe yaradıklarını, neden bu kadar önemli olduklarını öğrenmek aslında pek de zor değil. İnternette herhangi bir arama motoruna başvurmanız bile size sınırsız kaynak bulabilmeniz için yeterli olacaktır. Ancak, genel anlamda bu tip bilgilerin verildiği sitelerde bazı teknik bilgilerin üzerinde aşırı derece durulması ve yazılarda bol miktarda teknik terimlerin kullanılıyor olması henüz yeni başlayan kullanıcıların konuyu anlayamadan sıkılmasına sebebiyet veriyor. (Buna bir başka sebep de maalesef toplumumuzun genelinde okuma alışkanlığının zayıf olması)
Her neyse... Bu yazımda yeni başlayan kullanıcılar için bu terimlerin ne olduğunu, kendilerine bir fikir olması açısından tek tek açıklamaya çalışacağım.

DİYAFRAM NEDİR?

Diyafram, fotoğraf makinesi lenslerinde bulunan, pozlamayı (fotoğrafın parlak ya da koyu olmasını) birincil derecede etkileyen mekanizmalardan biridir. Bu mekanizma gözbebekleriniz gibi kısılıp ya da genişleyerek fotoğraf makinenizin sensörüne giden ışığı kontrol altına alır.
Diyaframın bir diğer görevi ise "Net Alan Derinliği" ile ilgilidir; fakat ona birazdan değineceğim.

Diyaframın Sayısal Değerleri Ne İfade Ediyor ve Pozlamaya Etkisi Nedir?

Yukarıdaki resimde gördüğünüz gibi, diyaframın sayısal değeri arttıkça halkada bir kısılma meydana geliyor. Mantık olarak, bu parçanın lensinizde, yani sensörden epey epey ön bir sırada bulunduğunu ve kısıla kısıla küçük bir delik haline geldiğini düşündüğünüzde, bu mekanizmadan sonra ışığın da epey epey kısıldığını ve sensöre daha az ışık düştüğünü anlamak zor olmayacaktır. Olayı şöyle düşünün:
Akşam odanızda oturuyorsunuz ve odanızda parlaklığı ayarlanabilir bir lamba var. Kardeşiniz geliyor ve anahtarı çevirerek lambanın parlaklığını yavaş yavaş kısıyor. Ortamın aydınlığı azalıyor yani. İşte sensör olarak sizin gözünüzü varsayar isek eğer, ayarlı ampulün kısılması da diyaframın kısıldığı mânâsına gelecektir. Yalnız burada unutulmaması gereken en önemli şeylerden birisi şudur:
Diyaframın sayısal değeri arttıkça diyafram kısılır; azaldıkça da diyafram genişler. Eğer okuduğunuz bir makalede size diyaframı sonuna kadar "KISIN" diyorsa sayısal değeri AZALTMANIZI DEĞİL, ARTIRMANIZI SÖYLEMEK İSTİYORDUR.

Şimdi elinize fotoğraf makinenizi alıp "M" moduna getirdikten sonra "Enstantane" değeri sabit iken diyaframı lensinizin izin verdiği en küçük sayısal değere getirip bir fotoğraf çekin. Daha sonra da diyaframı en yüksek sayısal değere getirip aynı yeri tekrar çekin ve sonuçlara bakın. Ne demek istediğim daha rahat anlaşılacaktır.

Not: Eğer makineniz "M" modunda iken diyafram ve enstantane (perde hızı) değerlerini nasıl değiştireceğinizi bilmiyorsanız makinenizin kullanma kılavuzunu mutlaka inceleyiniz.


ALAN DERİNLİĞİ NEDİR?

Hani bu hobiye merak saranların ilk sorduğu bir soru vardır ya: "Ben bu arkaplanı flulaştırmayı nasıl yaparım?" diye. İşte bu konu tamamen alan derinliği ile ilgili bir durumdur. Yani alan derinliği demek, odakladığınız objenin net olması demektir. Alan derinliğinin sığlığından yani azlığından bahsediliyorsa bu, sadece odağınızdaki nesnenin net olması; fakat arkası ya da önünün flu olması anlamına geliyor. Örnek olarak şu alltaki kareler işimizi görür.

Yukarıdaki dört örnekte görüldüğü gibi aynı karelerde büyük bir alan derinliği farklılığı mevcut. Peki bunu nasıl yaptık? Bunu bilmek için öncelikle alan derinliğinin nelere bağlı olduğunu bilmek gerekecek.

Alan Derinliği Nelere Bağlıdır?

Alan derinliği üç şey ile çok yakından ilgilidir. Bunların ilki DİYAFRAM

Peki nedir bu diyaframın alan derinliğine etkisi?

Yukarıdaki fotoğrafı inceleyelim... Burada görüldüğü üzere, diyafram en açık halindeyken, yani sayısal değer olarak en küçük değerdeyken arabanın tekerininde flulaşma meydana gelmiş. Yani, sizin diyaframınız en küçük sayısal değeri aldığında flulaştırma daha bariz oluyor. Bu değer arttıkça fluluk azalacaktır.

Net alan derinliği ikinci olarak odak uzaklığınıza bağlıdır. 100mm 200mm 300mm gibi odak uzaklıklarına sahip lenslerde bu olay çok daha iyi hissedilir duruma gelir.

Net alan derinliği konusu üçüncü olarak makinenizin odak düzleminin (yani çekim uzaklığınız) objeye olan uzaklığına bağlıdır. Lensinizin minimum netleme mesafesinde yaptığınız çekimle aynı değerler ile daha uzaktan yaptığınız çekimlerde "alan derinliği" konusunda farklılıklar meydana gelecektir, deneyebilirsiniz.

Kısaca bu konuda size tavsiyem, eğer bir nesneyi çekmek ve arkaplanı yok etmek istiyorsanız
1) Diyaframın sayısal değerini en küçük değere alın (Standart 18-55 ile istediğinizi tam manasıyla elde edemeyebilirsiniz; tamron 17-50 f/2.8 gibi bir lens gerekebilir)
2) Yüksek odak uzaklıklarına sahip bir lens kullanın (Zoom lens ise en yüksek mm değerine getirin)
3) Bu şekilde objeye odaklanabildiğiniz en yakın mesafeden odaklanıp çekiminizi yapın.
Not: Compact ve DSLR-like tarzı makinelerde istediğiniz sonucu tam manasıyla alamayabilirsiniz. Bunun sebebi sensör boyutu farklılığıdır.

ENSTANTANE NEDİR?

Enstantane, fotoğraf makinenizin fotoğrafı çekip bitirme süresini ifade eder. Pozlandırma süresidir. Fotoğraf makinelerinde ("Tv" "S" "T") gibi kısaltmalarla gösterilir. (Diyafram ise "A" "Av" gibi simgelerle gösterilir)
Enstantane konusunu vikipedi'de güzel bir yazı gördüm oradan kopyalıyorum:

"Enstantane, fotoğrafçılıkta pozlandırma süresi.
Fransızca anlık, ansızın anlamındaki "instantané" kelimesinden gelir.
Fotoğrafçılıkta fotoğraf makinesinde, ışıklama süresini belirlemek için kullanılan Işık Düzeneği; Obtüratörün açılması ile kapanması arasında geçen zaman; yani, ışığa duyarlı alanın ışık aldığı süre. B (bulp ın kısaltılmışıdır ve sınırsız anlamına gelir) ile 1/10000 saniye arasındaki değerlerde ayarlanır ve otomatik pozlama veya tam otomatik işletimi olan fotoğraf makinelerinde, önceden yapılmış olan pozlama ölçümü doğrultusunda, gerçekleştirilir.
1 saniyeden daha hızlı pozlarda kullanılan 1EV büyüklüğündeki değerler şöyledir: Sayılara '1/' ekleyiniz (örnek: 15, 1/15 olmalı, yani saniyenin 15'de biri) 2, 4, 8, 15, 30, 60, 125, 250, 500, 1000, 2000, 4000, 8000...
1 saniyenin üzerinde pozlamalar için, 2, 4, 8, 15, 30 saniye mevcuttur.
Yukarıdaki değerlerlerin aralığı her fotoğraf makinesinde farklılık gösterir. Genelde profesyonel ve yarı profesyonel makinelerde enstantane aralığı geniştir. Ancak amatör, kompakt makinelerde ise enstantane değeri ayarlanamaz ve sabittir.
Enstantane ile diyafram açıklığı fotoğraf filminin üzerine düşen ışık miktarını belirler. Bu iki değişkenin alacağı farklı değerler fotoğrafta değişik efektlere yol açar.
Bu değerlerin her bir atlayışı, diyafram, ISO/ASA (hassasiyet) gibi şartlar aynıyken, iki kat ışık pozlamak demektir."

ISO NEDİR?

Iso, dijital fotoğraf makinelerinde özellikle ışığın yetersiz kaldığı ortamlarda size enstantane süresinizi uzun tutmadan fotoğraf çekmenizi sağlayan elektronik bir sistemdir. Peki neden buna ihtiyaç duyarız? Pek çoğumuz elimizdeki fotoğraf makinesiyle diyaframın sayısal değerini en küçüğe alıp, diyaframı sonuna kadar açtığımız halde loş ortamda çektiğimiz fotoğraflarda istenmeyen bir bulanıklık olduğunu görmüşüzdür. Bunun sebebi, loş ortamlarda ışık yetersiz kaldığı için makinemizin pozlandırma süresini yani enstantaneyi uzatmak zorunda kalmamızdır. Yani siz saniyenin yüzde birinde fotoğraf çekmek zorundayken ister istemez saniyenin onda birine kadar düşüyorsunuz. Bu da el titremenizin ya da nesne hareketli ise onun hareketinin fotoğrafı bozmasına yol açıyor. İşte bu noktada yapılacak şey makinenizin Iso değerini yükseltmek olacaktır. Siz Iso değerini yükselttiğiniz zaman Enstantaneyi 1/10 lardan 1/80 lere hatta 1/250 lere getirebilecek böylece anlık bir fotoğraf çekebileceksiniz.
Bu ayarların nasıl değiştiğini bilmiyorsanız, makinenizin kullanma kılavuzuna bakınız...
Günümüz makinelerinde Iso değeri 50 den başlayıp 12800 ve üzerine çıkabiliyor. Bu da anı yakalamak konusunda fotoğrafçıya büyük kolaylıklar sağlayabiliyor. Ancak ne var ki, her nimetin bir külfetinin olduğu gibi Iso nun da bir dezavantajı var. Iso değerini yükselttikçe fotoğrafınızdaki parazitlenme artacak ve keskinlik yok olacaktır. İşte bu sebepten dolayı, genel anlamda gündüz kullanımlarında Iso 100, 200 ve 400 den yukarı tutulmamakta.

Bu işe yeni başlayan arkadaşlar için faydalı olur umuduyla dilimin döndüğü kadar bildiklerimi anlatmaya, örneklemeye çalıştım. Hatamız varsa affola, saygılar...
Serkan Aktepe